Utopie, rozumiane jako spełniające ludzkie nadzieje wyobrażenia o kondycji
możliwych czy przyszłych społeczeństw, stanowią wciąż atrakcyjny
obszar badawczy. Obejmuje on zarówno traktaty filozoficzne, pedagogiczne
i polityczne, dzieła literackie, filmowe i inne teksty kultury popularnej,
wizje człowieka i wspólnoty, jak i ruchy społeczne, projekty edukacyjne
czy ideologie. Wysiłek tworzenia tego rodzaju wyobrażeń, wiązany jest
z wolą udoskonalania, wychowywania, rozwoju i zmiany, z pragnieniem
oraz nadzieją tworzenia wystarczająco doskonałej rzeczywistości. W ten
m.in. sposób poszukujemy punktów odniesienia do dyskusji o współdzielonej
przyszłości. Owa przyszłość nie jest bowiem rezultatem samoistnego
aktu powstania. Wymaga ona naszego zbiorowego i indywidualnego
zaangażowania, zarówno na poziomie artykulacji warunków przyzwoitego
życia, jak i społecznej praktyki.
Retrospekcja, jakiej dokonujemy w poszukiwaniu źródeł utopijnego
myślenia, prowadzi nas jednak częściej do dzieł literackich, niż do rozpraw
naukowych, w tym pedagogicznych. Tymczasem literackie utopie
dostarczają raczej opowieści o krainach hermetycznych, odizolowanych,
niedostępnych, ukrytych czy wręcz tajemniczych. Te „nie – istniejące” miejsca
– miejsca, których nie ma, wydają się krainami tylko dla wybranych.
Oczywiste przykłady takich enklaw przynoszą klasyczne dzieła Morusa
czy Campanelli, a – z bardziej nam współczesnych – warto wspomnieć tę
z powieści Ayn Rand Atlas zbuntowany. Umasowienie tego rodzaju utopii
wyznaczałoby jej kres, cudowna przystań zniknęłaby z mapy krain niemożliwych.
Klasyczne wizje idealnych społeczeństw, które znamy z literatury
i sztuki, to wyobrażenia miejsc elitarnych. To ich hermetyczność i ekskluzywność
czyni z nich utopie.
Inaczej jednak sprawa może wyglądać wówczas, gdy utopie potraktujemy
jako istotną część społecznych praktyk czy pedagogicznego
progresywizmu. Ponadto, w perspektywie radykalnych transformacji
nowoczesności, tworzenie wyobrażeń wystarczająco doskonałych warunków
społecznych ma sens jedynie wówczas, kiedy miałyby one stać się
powszechne, a zatem masowe. Do szczególnych tego przykładów należy
zaliczyć funkcjonujące obecnie systemy oświaty, stanowiące następstwo
niegdysiejszych wyobrażeń o lepszej edukacji, które wykraczają
daleko poza elitaryzm ograniczonych liczebnie społeczności. Należy przy
tym dodać, że owo wiązanie utopii i edukacji z masowością nie jest obce
zarówno historycznym i współczesnym społeczeństwom demokratycznym,
jak i autorytarnym czy totalitarnym. Aktualnie myślenie utopijne,
przedstawiające opis świata w kategoriach wyspy, enklawy, azylu, grupy,
dzielnicy, miasta ociera się o eskapizm, a prawdziwe wyzwanie stanowi
utopia społeczeństwa masowego z praktyką edukacyjną, która ją czy to
wprowadza, czy to reprodukuje. Można zatem zaryzykować twierdzenie, że współcześnie utopia każe nam konfrontować się z zagadnieniem społeczeństwa
masowego i różnymi wymiarami globalizacji, a jako taka powstaje
w kontekście wyzwań masowości i urzeczywistnia się poprzez umasowienie.
Bez tego pozostaje ona tylko kolejną naiwną ideą, którą możemy odłożyć
w niepamięć.
Chcemy zatem zachęcić badaczy z różnych dyscyplin naukowych do
podjęcia, w wybranym przez siebie zakresie, zasadniczego pytania: jakie
są konsekwencje połączenia tych trzech pierwiastków: myślenia utopijnego,
edukacji i społeczeństwa masowego? Proponujemy przy tym szerokie
rozumienie pedagogiki jako nauki o wieloaspektowym funkcjonowaniu
człowieka w świecie, otwierając się przez to na rozważania tradycyjnie
sytuowane w innych dyscyplinach naukowych. Proponujemy następujące
obszary tematyczne:
»» Topografia utopii ważnych dla pedagogiki – ujęcie historyczne
»» Miejsce edukacji w utopiach XX i XXI wieku
»» Utopia sposobem wyrażania myśli pedagogicznej i politycznej
»» Cele edukacji a myślenie utopijne
»» Edukacyjna rola utopii
»» Emancypacja edukacji i poprzez edukację jako utopia
»» Spory o charakter dobra (eu-topos) oraz o status negatywności, nieistnienia
(ou-topos) w edukacji
»» Modele utopii a masowe systemy edukacyjne
»» Obrazy masowych systemów edukacyjnych w utopiach literackich
»» Obrazy utopii w kulturze popularnej
»» Utopie, ideologie, masa
»» Pomiędzy masowością a ekskluzywnością – utopijne oblicza edukacji
»» Masowość i wychowanie jako cechy utopijno-dystopijnej wyobraźni
»» Światy (nie)utopijne – młodzież w świecie nowych mediów
»» Edukacja bez człowieka czyli „utopia” sztucznej inteligencji
Podkreślając interdyscyplinarny charakter obrad, przedstawiamy
ramowy program konferencji, w którym – obok czasu przeznaczonego na
prezentację referatów – znalazły swoje miejsce panele dyskusyjne oraz
seminaria i warsztaty. Podczas wspólnej pracy w grupach na seminariach
i warsztatach (na przykład komentując fragmenty tekstów, podejmując
studia przypadków, biorąc udział w debatach czy dyskusjach plenarnych)
chcemy stworzyć przestrzeń i atmosferę do dialogu, wymiany myśli
i doświadczeń.
Polecamy uwadze osób zainteresowanych artykuły zebrane w trzech
tomach z poprzednich edycji konferencji. Artykuły te są dostępne w otwartym
Repozytorium oraz Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego:

www.repozytorium.uni.wroc.pl/dlibra/publication?id=81185&tab=3

Kartę szczegółową oraz szczegółowe informacje można znaleźć na stronach internetowych Uniwersytetu Wrocławskiego:

http://pedagogika.uni.wroc.pl/Instytut-Pedagogiki/Aktualnosci/Konferencje/III-Ogolnopolskiej-Konferencji-Naukowej-Utopia-a-edukacja.-O-wyobrazeniach-edukacji-i-swiatow-mozliwych-w-spoleczenstwie-masowym