Od momentu dokonania się przełomu systemowego w Polsce w 1989 roku, nastąpiła w sferze publicznej zmiana retoryki w zakresie roli, jaką w procesach decyzyjnych pełnić powinni obywatele oraz skupiające ich wspólnoty. Powszechnym stało się, tak w publicystyce polityczno-społecznej, jak i w retoryce polityków, odwoływanie do popularnej na gruncie literatury politologicznej i socjologicznej kategorii „społeczeństwa obywatelskiego” jako sfery, w której realizuje się rzeczywista demokracja i która w związku z tym wyposażona powinna zostać w odpowiedni zakres swobody decydowania o sprawach bezpośrednio dotyczących jej uczestników. Wprawdzie retoryka ta nie od razu za sobą pociągnęła zmiany prawne, które w realny sposób zdejmowałyby ze społeczeństwa obywatelskiego ciasny gorset państwowego monopolu decyzyjnego, nie ulega jednak wątpliwości, iż w przeciągu ponaddwudziestoletniego okresu transformacji systemowej w Polsce poczyniono w tej materii bardzo znaczące zmiany. Wśród nich wskazać należy także i reformę ustroju terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci przywrócenia rzeczywistej samorządności – początkowo na poziomie gmin, a następnie również w powiatach (przywróconych po dwudziestoczteroletnim okresie niebytu) i województwach. Jednostki samorządu terytorialnego systematycznie zwiększały również zakres swojej odpowiedzialności.

Jednocześnie jednak funkcjonowanie obszaru społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, jak i sam fakt zaliczenia do tego obszaru wspólnot samorządowych, nie jest pozbawione problemów i kontrowersji. Przedmiotem troski zwolenników życia wspólnotowego jest stopnień zaangażowania Polaków w sferę obywatelską, jak i rzeczywista spontaniczność powstawania organizacji społecznych i ich „obywatelskość”. Nie inaczej jest z samorządem terytorialnym, gdzie zainteresowanie członków wspólnot terytorialnych działalnością administracji samorządowej, udział w lokalnych elekcjach zdecydowanie odbiegają od oczekiwań w tej materii.


W odniesieniu do samorządu terytorialnego objawia się dodatkowo inny problem: czy rzeczywiście w tym przypadku można mówić o wspólnocie obywatelskiej? Czy fakt, iż powstaje on z inicjatywy państwa, które w swoisty sposób koncesjonuje jego działalność, jak również i fakt, że lokalne wybory w dużej mierze stają się przedłużeniem gry politycznej odbywającej się na poziomie konstytucyjnych organów władzy centralnej, pozwala mówić o samorządzie terytorialnym jako części składowej sfery społeczeństwa obywatelskiego? Czy „upolitycznienie” samorządu terytorialnego rzeczywiście jest dla niego balastem sprzecznym z ideą samorządności, czy może raczej doświadczenie i względnie okrzepła i trwała struktura instytucjonalna ugrupowań politycznych sprzyja efektywności działania organów administracji samorządowej? Czy wreszcie ewolucja instytucji samorządowych w całym kilkunastoletnim okresie ich istnienia w pokomunistycznej Polsce i czy różnice pomiędzy poszczególnymi regionami Polski pozwala w tym względzie w jakikolwiek sposób udzielić odpowiedzi na pytanie, który wątek ich istoty: polityczny czy obywatelski, ostatecznie stanie się dominującym? Tak oto prezentują się kluczowe pytania, jakim stawią czoło uczestnicy konferencji „Samorząd terytorialny: wspólnota polityczna czy obywatelska?”.

Organizatorzy konferencji przewidują uczestnictwo zarówno ze strony specjalistów w dziedzinie administracji samorządowej, ustrojów państwowych i badaczy społeczeństwa obywatelskiego, jak i udział w konferencji praktyków życia samorządowego. Ujęcie w programie konferencji dyskusji plenarnej, jak również grup panelowych poświęconych teorii i praktyce funkcjonowania samorządu terytorialnego pozwala mieć nadzieję, iż osiągnięte rezultaty zarówno w wymierny sposób zwiększą naszą wiedzę w dziedzinie ustrojów państwowych i administracji publicznej, jaK i pozwolą w odpowiedni sposób kształtować sferę realnych instytucji, pomagając im tym lepiej realizować potrzeby lokalnych społeczności i w tym większym stopniu – pozostając w bliskiej relacji z życiem wspólnotowym – zwiększać efektywność realizacji obowiązków na nich spoczywających.

Organizatorzy zapraszają do przesyłania prac mieszczących się w tematyce
konferencji. W szczególności przedmiotem obrad będą trzy podstawowe
obszary:
1. Zagadnienia ustrojowe (prace omawiające formalnoprawne zagadnienia związane z rolą samorządu terytorialnego w systemie administracji publicznej, relacje pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a administracją rządową i władzą polityczną, czy też ogólniej - sferą polityki)
2. zagadnienia teoretyczne i doktrynalne (teoria wspólnot lokalnych, myśl polityczna dotycząca kwestii społeczeństwa obywatelskiego i kapitału społecznego - oczywiście w pierwszej kolejności w powiązaniu z problematyką wspólnot lokalnych i samorządu terytorialnego)
3. praktyka funkcjonowania samorządów terytorialnych (prace odnoszące się do szerokiego spektrum aktywności podejmowanych przez administrację samorządową; także problematyka "upolitycznienia" samorządu terytorialnego oraz aktywności politycznej i partyjnej w samorządach).