Nabór tekstów do czasopisma naukowego „Czas Kultury” (8 pkt)

Czas Kultury 2/2016: Teorie spiskowe

Chociaż przekonanie o doniosłej roli spisków w kształtowaniu się małej i wielkiej historii towarzyszy ludziom od najdawniejszych czasów, to samo pojęcie teorii spiskowej (w obecnym rozumieniu) wraz z teorią teorii spiskowych narodziło się w wieku XX. Dziś konspiracyjne narracje wplecione są w strukturę każdej demokratycznej wspólnoty, a w wyniku rozwoju e-społeczności zasięg ich oddziaływania zwiększył się. Według Petera Knighta, badacza kultury amerykańskiej, można wręcz mówić o istnieniu globalnej „kultury konspiracji”, obejmującej zarówno alternatywne wyjaśnienia rozmaitych wydarzeń, zakładające wpływ potajemnych knowań (np. zamach na WTC jako spisek amerykańskiego rządu z G. Bushem na czele, morderstwo prezydenta J.F. Kennedy'ego, wirus HIV jako wynalazek rządowych laboratoriów obliczony na wyniszczenie Afroamerykanów, sfingowanie lądowania na księżycu), jak i ich twórczą obróbkę w tekstach kultury, zwłaszcza popularnej (np. dziedzictwo filmu „Matrix”, seriale od „Archiwum X” po „House of Cards”, komiksowe światy z wydawnictw Marvel i DC Comics).

Franciszek Czech, autor pracy poświęconej historii tego zagadnienia, zwraca uwagę na zasadniczą dwutorowość metanarracji spiskowych. Ujęcie klasyczne (np. K. Popper, R. Hofstadter), tak jak wiele XX-wiecznych trendów myślowych w humanistyce, ukształtowało się po drugiej wojnie światowej w wyniku przemyślenia hitlerowskiego antysemityzmu, dla którego intelektualną inspiracją była spiskowa arcynarracja, czyli „Protokoły mędrców Syjonu”. Z doświadczenia Shoah wykiełkowała teoria teorii spisku jako formy myślenia z gruntu fałszywego, akcentującego domniemany wpływ groźnych grup lub jednostek zakulisowo sterujących życiem publicznym. Tak rozumiana teoria spiskowa stanowi zagrożenie dla „społeczeństwa otwartego”, jest przejawem myślenia paranoicznego, społeczną patologią, prowadzącą do wykluczania napiętnowanych zbiorowości. W latach późniejszych dostrzeżono jednak krytyczny i twórczy potencjał konspiracjonizmu (np. M. Fenster, P. Knight), rozumianego jako jedna z form objaśniana rzeczywistości, bliska ludziom, którzy znaleźli się na bocznym torze procesów modernizacyjnych i sami czują się z różnych powodów (rasowych, ekonomicznych itd.) wykluczeni.

Świat przestał być zrozumiały – nieprzejrzystość władzy, niesprawiedliwość ekonomii, złożoność procesów globalizacyjnych znajdują zastępczą, często retorycznie spotęgowaną eksplikację w formie teorii spiskowej. Subwersywność konspiracjonizmu może zostać użyta do podważania oficjalnych wersji, skłania do namysłu nad legitymacją zarówno prawdy władzy, jak i władzy prawdy, naśladuje tradycyjne formy myślenia naukowego, dyscyplinując je do weryfikowania swoich hipotez, poszukiwania lepszych wyjaśnień.

Wychodząc od tak szeroko zakreślonej perspektywy, zachęcamy do zadawania pytań: Czy Kartezjański racjonalizm nie jest ufundowany na strukturalnej zasadzie teorii spiskowej, czyli wątpieniu? Czy kultura symulacji i symulakrów nie zasiewa ziarna niepewności, gdzie przebiega granica pomiędzy tym, co rzeczywiste, a tym, co wmówione? Jaka jest relacja pomiędzy teorią spiskową a urojeniem i paranoją? Czy różnica między prawicowym a lewicowym konspiracjonizmem jest istotowa, czy jedynie stylistyczna? Czy subwersywny potencjał teorii spiskowych pozwala na zestawianie ich z innymi narracjami wykluczonych (np. postkolonialnymi, feministycznymi, queer itp.)?

Celem przygotowywanego bloku tekstów jest ukazanie możliwie szerokiej panoramy „kultury konspiracji”. Interesują nas zarówno teksty historyczne, prezentujące dzieje spiskowych narracji w kulturze wieków dawniejszych (np. przypisywanie rewolucji francuskiej spiskowi iluminatów), jak i analizy współczesnych narracji konspiracyjnych (od lądowania UFO do katastrofy smoleńskiej), prowadzonych z różnych perspektyw badawczych – psychologicznych, socjologicznych, językoznawczych, literaturoznawczych. Autorów zachęcamy do tropienia struktur charakterystycznych dla narracji spiskowych zarówno w tekstach kultury wysokiej, jak i popularnej, przewidujemy również miejsce na ujęcia teoretyczne, prezentujące najogólniejsze ramy pojęciowe dla współczesnego fenomenu teorii spiskowej.

Redaktorzy prowadzący: Wojciech Hamerski i Krzysztof Hoffmann

Propozycje tematów w postaci konspektu/streszczenia przesyłać należy na adres mailowy: redakcja@czaskultury.pl do 31 stycznia 2016.

Na teksty o objetości maksymalnie 20000 znaków, przygotowane według Informacji dla autorów, czekamy do 29 lutego 2016.

Informacje dla autorów: http://czaskultury.pl/?mod=informacje