Instytut Historii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego,

Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego

i Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Olsztynie

 zapraszają na

 X sesję naukową

Życie prywatne Polaków w XIX wieku „Śmiech, humor, satyra”

Jubileuszowa, X sesja naukowa z cyklu „Życie prywatne Polaków w XIX wieku”, przenosi uwagę na kulturową i społeczną rolę śmiechu w życiu Polaków doby rozbiorów. Organizatorzy proponują perspektywę poznawczą życia prywatnego i życia codziennego epoki – jego ogląd przez pryzmat reakcji emocjonalnej, jaką jest śmiech. Celem konferencji jest porównawczy ogląd ról i znaczeń humoru, komizmu, śmiechu i śmieszności w historii, kulturze i literaturze, prasie, ikonografii, twórczości muzycznej Polaków w XIX stuleciu. Polacy w  okresie budowania swojej tożsamości narodowej, walk narodowo-wyzwoleńczych, represji popowstaniowych, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości pod wpływem przemian społecznych, cywilizacyjnych, modernizacyjnych, gospodarczych i demograficznych  nie byli pozbawieni poczucia humoru. Przeciwnie, humor, umiejętność prowadzenia dowcipnych konwersacji i zabawnych ripost były wysoko cenioną cechą mieszkańców ziem polskich. Humor i satyra  pozwalały na oswojenie trudnej rzeczywistości i nierzadko stawały się formą oporu wobec autorytarnych systemów zaborczych. Śmiech stanowił narzędzie wyrażające cały wachlarz emocji: od radości i akceptacji po  ironię, kpinę, szyderstwo, negację. To ważny komponent „towarzyskości”, czyli obcowania ze sobą ludzi w codzienności. Bodźce wytwarzające tę reakcję emocjonalną były bardzo różne. Przez szkiełko ironii obserwowano zmieniającą się rzeczywistość: wynalazki, innowacje techniczne, rozwój kolei, przenikające z Zachodu trendy kulturowe, modę. W satyrze przedstawiano również trudne warunki egzystencjalne.  W „oku satyry” znalazła się zarówno modernizacja, jak i tradycjonalizm, obskurantyzm i zaściankowość. Polski psycholog Stefan Szuman (1889-1972), autor studium O dowcipie i humorze, stwierdził, że: Istnieją, zdaje się, tylko dwa sposoby przezwyciężania nikczemnej powszedniości i bolesnego tragizmu istnienia: zwycięstwo heroizmu i  zwycięstwo humoru, tego zasadniczego, głębokiego humoru światopoglądowego […][1]. W doświadczaniu rzeczywistości przez Polaków żyjących w epoce nowoczesnej obecne były obydwa sposoby. Heroizm i jego przejawy zdecydowanie częściej poddawane były historycznej analizie. Humor „światopoglądowy” i sytuacyjny,  stanowiący przeciwieństwo patosu, cierpiętnictwa i egzaltacji rzadko stawał się tematem naukowej refleksji w środowisku historyków.

 Zamierzamy zachęcić badaczy do spojrzenia na życie prywatne XIX-wiecznych Polaków „cum humor”, skłonić do postawienia pytań – co XIX-wiecznych Polaków bawiło, z czego żartowano, jakie były formy i rodzaje żartu (żart sytuacyjny, polityczny, krytyczny), jakie zdarzenia prezentowano w obiektywie satyry, jaką rolę pełniły żart, dowcip, anegdota, satyra w życiu codziennym, prywatnym i publicznym. Ideą organizatorów konferencji jest prezentacja badań i dyskusja nad ustaleniami, dotyczącymi humoru w życiu Polaków w XIX i jego form.  

Proponowana konferencja jest dla badaczy, zwłaszcza historyków, wyzwaniem, bowiem ma skłonić do refleksji na temat „kultur śmiechu”, funkcjonujących w różnych środowiskach (ziemiańskim i arystokratycznym, żołnierskim, emigracyjnym, elit intelektualnych a także niższych warstw społecznych). Ogląd życia Polaków w XIX wieku przez pryzmat poczucia humoru, społeczna, kulturowa, filozoficzna, ale przede wszystkim egzystencjalna wartość śmiechu zasługuje na naukowy namysł. Podtytuł konferencji ma zachęcić przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych do sięgnięcia po różnego typu źródła, w których ma odbicie historia śmiechu i poczucie humoru przedstawicieli epoki: memuary, korespondencję, prasę, ikonografię, utwory muzyczne, literaturę piękną i obyczajową, muzykę. Tematyka dziewiętnastowiecznej kultury śmiechu stwarza wiele możliwości interpretacyjnych i otwiera nowe perspektywy badawcze nad społeczeństwem polskim w dobie zaborów. Organizatorzy zapraszają przede wszystkim historyków, historyków sztuki, literaturoznawców, historyków kultury, antropologów kultury, etnologów, muzealników i archiwistów, ale także przedstawicieli innych dyscyplin, do prezentacji swoich wyników badań i wymiany doświadczeń podczas obrad.

Proponowane zagadnienia:

- Historia śmiechu (historia emocji) jako perspektywa badawcza;

- Satyra polityczna i utrwalanie stereotypów przez dowcip,  

-Rola i funkcje anegdoty, dowcipu, śmiechu i innych rodzajów ekspresji emocjonalnej w życiu prywatnym Polaków XIX stulecia;  

- Różnorodność form wyrażania XIX-wiecznego humoru; 

-Wieloznaczność śmiechu w źródłach literackich;

-Sposoby wyrażania radości w różnych środowiskach i grupach społecznych (wspólnoty emocjonalne, wspólnoty śmiechu);

-Karnawalizacja kultury i jej formy (różnice międzyzaborowe);

-Karykatura obyczajowa i polityczna – humor jako forma oporu;

-Komizm i dowcip na łamach prasy;

-Młodzieńcze poczucie humoru i jego formy – wyrażanie radości w grupach rówieśniczych, towarzystwach studenckich;

-Pacyfikacja śmiechu – ekspresja emocjonalna w karbach norm towarzyskich. Problematyka humoru w świetle poradników wychowania;

-Dziewiętnastowieczny „żart koszarowy”– jego rodzaje i funkcje.

-Komizm, ironia, anegdota w egodokumentach epoki;

-Znani i nieznani bohaterowie anegdot;

-Monarchowie, politycy, urzędnicy, warstwy społeczne, grupy zawodowe, mniejszości narodowe, reprezentanci wyznań religijnych w anegdocie i satyrze;

-Poczucie humoru a płeć;

-Zjawiska społeczno-kulturowe w „ujęciach komicznych”;

-Mity i stereotypy narodowe w oku satyry;

- Humor polski kontra humor zaborczy;

-Style wyrażania emocji (radości) w niższych kręgach społecznych.

Jak zawsze jesteśmy otwarci na Państwa propozycje tematów, które mogą wykraczać poza zaproponowane powyżej zagadnienia, lecz pozostaną związane z nadrzędnym problemem badawczym konferencji. Propozycje referatów prosimy przesyłać drogą elektroniczną na formularzu zgłoszeniowym do 1 listopada 2022r. na adres: mariakorybut@o2.pl.  Uczestnicy nie wnoszą opłaty konferencyjnej.

[1] S. Szuman. O dowcipie i humorze (szkic psychologiczny), Lwów 1936, s. 7-8.