Obraz ziemiaństwa w nauce, literaturze i publicystyce
W polskiej historiografii krajowej okresu powojennego obraz polskiego ziemiaństwa ulegał przemianom: od pejoratywnego do pozytywnego (niekiedy nawet apologetycznego).
W obrazie pejoratywnym, koncentrowano się całkowicie na ekonomicznej roli ziemiaństwa, eksponując jego antagonizm wobec klasy chłopstwa oraz wyzysk tej klasy przez „obszarników”. Pomijano w nim rolę społeczną, polityczną i kulturalną ziemiaństwa. Obraz pozytywny natomiast koncentruje się na eksponowaniu wielu aspektów roli kulturalnej, gospodarczej i społecznej ziemiaństwa, jego tradycjach w walkach niepodległościowych oraz martyrologii. Po przełomie politycznym roku 1989 pojawiło się gros publikacji dotyczących działalności politycznej i społeczno-kulturalnej ziemian. Wydawnictwa te noszą często charakter swoistej rekompensaty, a ich zadaniem jest przywrócenie pamięci o roli ziemiaństwa, roli, którą z przyczyn politycznych po 1944 r. usiłowano wymazać z pamięci zbiorowej.
Jak dotąd wśród naukowców (historyków, socjologów) nie doszło jeszcze do rzeczowej dyskusji na temat roli ziemiaństwa, w wyniku której zostałby wypracowany obszar społecznego konsensusu wśród badaczy. Jest to celem cyklu konferencji zaplanowanych przez IPN i PTZ, które sukcesywnie będą podejmować najważniejsze problemy dotyczące ziemiaństwa. Planowana w 2013 r. konferencja rozpoczyna w/w cykl i jej zadaniem jest podsumowanie stanu wiedzy oraz zdefiniowanie na nowo problemu ziemiaństwa. Organizatorom zależy na interdyscyplinarnym charakterze konferencji, w której uczestniczyliby przedstawiciele wielu środowisk naukowych: IPN, PTZ, PAN oraz uniwersytetów i szkół wyższych. Organizatorzy będą zabiegać o udział w konferencji najwybitniejszych specjalistów z dziedziny ziemiaństwa.
Proponujemy następujące zagadnienia badawcze konferencji:
1. Próby zdefiniowania ziemiaństwa polskiego jako grupy społecznej w XIX i XX w.
- Definicje ziemiaństwa w historiografii polskiej
- Definicje ziemiaństwa w oczach innych grup społecznych
- Autodefinicje
- Porównanie (definicji) ziemiaństwa polskiego z podobnymi grupami społecznymi w Europie
2. Geneza i kształtowanie się ziemiaństwa w XIX w.
3. Skład społeczny i narodowościowy, struktura, podziały wewnętrzne – zmiany w XIX-XX w.
4. Liczebność i rozmieszczenie na ziemiach polskich
5. Miejsce ziemiaństwa w społeczeństwie polskim – porównanie z innymi grupami społecznymi pod kątem aktywności w różnych dziedzinach życia
6. Dom ziemiański (dwór) jako środowisko społeczne
7. Obraz ziemiaństwa w literaturze pięknej
8. Obraz ziemiaństwa w publicystyce
9. Obraz ziemiaństwa w propagandzie partii politycznych od końca XIX i w XX w.
10. Poglądy (ideologia) ziemiaństwa
- Czy ziemiaństwo miało spójną ideologię w kwestiach społecznych, gospodarczych i politycznych?
- Poglądy ziemiaństwa na temat głównych problemów społecznych ziem polskich w XX w. (np. kwestia przeludnienia wsi, kwestia robotnicza, bezrobocie, analfabetyzm itd.)
- Konserwatyzm, czy demokratyzacja – zamykanie, czy otwieranie się grupy na inne środowiska społeczne
- Aktywność społeczna, dobroczynność itd. na rzecz innych grup społecznych
- Poglądy ziemiaństwa na modernizację kraju – cele i metody
- Potrzeby intelektualne – ziemianie w szkołach i uniwersytetach: cele i kierunki edukacji młodego pokolenia
- Potrzeby kulturalne – stosunek do kultury „wyższej” i „niższej” środowiska ziemiańskiego
- Ziemiański mecenat kulturalny, oświatowy i naukowy
- Kolekcjonerstwo w środowisku ziemiańskim
- Ziemiaństwo a Kościół katolicki
- Życie religijne ziemiaństwa
- Poglądy ziemiaństwa na kwestię żydowską na ziemiach polskich
- Poglądy ziemiaństwa wobec różnych (poza żydowską) mniejszości narodowych
11. Poglądy polityczne ziemiaństwa
12. Zagłada, czy asymilacja: co się stało z ziemiaństwem po 1944/5 roku?
Osoby zainteresowane udziałem w konferencji prosimy o wypełnienie karty uczestnictwa w konferencji i przesłanie za pośrednictwem poczty lub drogą elektroniczną na adres:
Karolina Bittner, e-mail: karolina.bittner@ipn.gov.pl, tel.: 61 835 69 58
Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej
Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu
61-487 Poznań, ul. Rolna 45a