W ramach programu badawczego (grantu) Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej  Instytut Historii PAN zwołuje szereg konferencji tematycznych poświęconych poszczególnym zagadnieniom wchodzącym w skład programu. Będą się one odbywały w drugiej połowie roku 2011 i w pierwszych miesiącach 2012 r. Całość programu koordynuje prof. Janusz Żarnowski, a podstawą organizacyjną jest Pracownia Przeobrażeń Społecznych IH PAN kierowana przez prof. Włodzimierza Mędrzeckiego. Jedną z tych konferencji – warsztatów będzie spotkanie poświęcone roli państwa w kształtowaniu społeczeństwa Polski międzywojennej, planowane na 17 i 18 maja 2012 r. Koordynatorem tego zagadnienia jest prof. Janusz Żarnowski. Ogólne ramy zarysowane zostały w referacie wygłoszonym na ten temat na konferencji w październiku 2010 r., którego skrót jest dostępny na forum internetowym „Druga Rzeczpospolita” (dostępnym dla zalogowanych użytkowników).

 

Państwo odbudowane po rozbiorach było niezbędnym warunkiem i ramą dla rozwoju społeczeństwa polskiego w okresie międzywojennym. W tym okresie historycznym społeczeństwo polskie nie mogło by się normalnie rozwijać bez swej państwowości. Oczywiście trzeba pamiętać, że społeczeństwo Polski nie ograniczało się do społeczeństwa polskiego, lecz zawierało w sobie znaczne grupy mniejszości narodowych, częściowo osiadłe w sposób zwarty w określonych regionów i stanowiące tam znaczną a niekiedy przeważającą część ludności.  

 

Państwo oddziaływało na społeczeństwo nie tylko przez samo swe istnienie, ale także i zwłaszcza przez swą działalność. Aktywność gospodarcza państwa i polityka gospodarcza kształtowały w pewnym zakresie strukturę gospodarczo-społeczną. Podobną rolę odgrywała polityka społeczna zwłaszcza w swym wymiarze redystrybucyjnym i własnościowym  (popieranie czy wzmacnianie niektórych warstw i grup społecznych). Aparat państwowy we wszystkich swych agendach odgrywał wielką rolę w kształtowaniu społeczeństwa (i sam z kolei odzwierciedlał jego specyficzne cechy), trzeba wymienić tu administrację ogólną, ze szczególnym naciskiem na wojsko i inne służby mundurowe, aparat oświatowy i zależne od państwa instytucje oświatowe (posiadające przygniatającą przewagę wśród placówek oświatowych).

 

Odrębne miejsce zajmuje tu prawo i działalność legislacyjna, której celem było wytworzenie określonego modelu społeczeństwa i stosunków społecznych zgodnego z preferencjami warstwy rządzącej i wykształconej.

 

Zadaniem państwa demokratycznego (trzeba pamiętać, że w okresie międzywojennym nie wszystkie kierunki i ugrupowania podzielały ideały demokratyczne)  jest stworzenie warunków dla samorządnej działalności obywateli jak najmniej krępowanej przez władze. Jedną z takich dziedzin jest samorząd terytorialny, a w pewnym stopniu także samorząd zawodowy i gospodarczy. Drugą dziedziną są wszelkiego rodzaju stowarzyszenia, których niezależna od rządu działalność powinna być zapewniona a nawet popierana. Pytanie, które chcemy tu postawić, brzmi: w jakim stopniu możliwości te były realne w Polsce międzywojennej, w  tym w poszczególnych jej okresach. 

 

Za referatem wprowadzającym do tej problematyki, wygłoszonym w październiku 2010 r. na konferencji grantu, podaje się tu główne tematy zamierzonego opracowania, które zarazem stanowią wykaz głównych zagadnień dyskusyjnych:

 

            Państwo i władza jako organizator życia społecznego

 

            Państwo jako rama i tarcza dla funkcjonowania społeczeństwa

 

            Państwo jako czynnik współtworzący społeczeństwo, zakres tej funkcji państwa i jej         doniosłość. Poza bezpośrednią działalnością państwa jako twórcy różnych kategorii        zawodowych, poważne znaczenie miał modelujący wpływ państwa i ustawodawstwa             na samorzutne procesy społeczne.  

 

            Spory wokół zadań i roli państwa („państwo czy naród”)

 

            Samoorganizacja – jej warunki i możliwości, w okresie parlamentarnym i po        przewrocie majowym. Jej dziedziny – od obszaru gospodarczego poprzez społeczny,    polityczno-społeczny, światopoglądowy, wyznaniowy, zawodowo-profesjonalny,             oświatowo-edukacyjny, kulturowy  . Ocena znaczenia, postępów czy odwrotów     samoorganizacji w związku z dominacją koncepcji autorytarno-państwowej pod   rządami obozu piłsudczykowskiego.

 

            Rozbieżności między funkcjonowaniem „społeczeństwa polskiego” i „społeczeństwa           Polski międzywojennej”, na tym tle inicjatywy grup i wspólnot etnicznych i ich      konflikty z państwem, a także częściowo ze społeczeństwem polskim

 

            Państwo jako właściciel, pracodawca, jako strona w konfliktach społecznych, jako             przeciwwaga czy korelat  „klasy robotniczej”, „mas pracujących”, „ludu wiejskiego”,         a nawet „inteligencji”, czy właścicieli ziemskich ( a nie jako mediator).

 

            Bilans dwudziestolecia międzywojennego z punktu widzenia roli „państwa” i          „społeczeństwa” w życiu społecznym. Podsumowanie roli władzy i państwa z jednej a   autonomicznej działalności różnych środowisk społecznych z drugiej strony. Czy             państwo wykorzystało swe możliwości, czy „społeczeństwo” miało jakiś miarodajny           wpływ na decyzje państwowe w poszczególnych momentach dwudziestolecia. W   jakim stopniu państwo ukształtowało społeczeństwo, a w jakim stopniu państwo było      odbiciem stanu i cech społeczeństwa polskiego?

 

 

 

Na konferencję zapraszamy wszystkich zainteresowanych badaczy, którzy chcieli by uczestniczyć w  budowaniu syntezy, biorąc udział w dyskusji i wygłaszając referat bądź komunikat na temat związany z wyżej wymienionymi problemami, albo ukazujący inne zagadnienie z zakresu wpływu państwa na społeczeństwo w latach 1918-1939, które uchodziło dotąd naszej uwadze.

 

Przewidujemy wystąpienia nie przekraczające 20 minut, ich autorzy będą proszeni o teksty nie przekraczające 1 arkusza wydawniczego, które zostaną opublikowane w zbiorze wydanym przez Instytut Historii PAN.  Koszty udziału w konferencji zaproszonych uczestników pokrywa i noclegi zapewnia Instytut Historii PAN, w którego lokalu (Rynek Starego Miasta 29/31, Warszawa)  odbędzie się konferencja.

 

Zainteresowani proszeni są o zgłoszenie swego uczestnictwa wraz z proponowanym tematem wystąpienia  nie później niż do końca listopada 2011 r. do organizatora tego spotkania, prof. Janusza Żarnowskiego (e-mail: j-zarnowski@wp.pl, adres do korespondencji: Instytut Historii PAN, Rynek St. Miasta 29/31, 00-272 Warszawa). Do osób zaproszonych, które wstępnie wyraziły gotowość uczestniczenia w konferencji, należą: prof. Andrzej Ajnenkiel (rola prawa), prof. Paweł Grata (polityka społeczna)  oraz prof. Jan Kęsik (armia a społeczeństwo).